"De zondebok" van William Holman Hunt
"Sending out the scapegoat" van William James Webb
Het begrip zondebok komt voort uit een voorschrift van de wet van Mozes (Bijbel - Leviticus 16). Op de Grote Verzoendag moest de hogepriester een ram als brandoffer en twee geitenbokken nemen. De ram was ter heiliging van de priester zelf. De ene bok is bestemd als offer voor God. Op de kop van het andere dier legt de priester zijn handen en belaadt het zo met de zonden van het volk. Daarna wordt de zondebok losgelaten en de woestijn in gestuurd.
Er is zeker enige gelijkenis met het vroegere verhaal van Ismaël en Israël, eveneens zien sommigen er een voorafschaduwing van Jezus Christus in. Dit zijn nieuwe interpretaties van latere datum dan de oorspronkelijke instellingen en gebeurtenissen.
Het begrip wordt nu gebruikt voor iets dat de schuld van velen op zich geschoven krijgt. De zondebok is hierbij niet altijd onschuldig of schuldig maar het begrip impliceert wel enige onterechte schuld. Het spreekwoordelijk begrip omvat een schuldvraag die bij de echte offerande niet ter sprake kwam.
Psychologen hebben ontdekt dat het zondebokmechanisme ook een verschijnsel is binnen groepen, kleine (zoals gezinnen), maar ook in veel grotere verbanden. Binnen groepen is het voorkomen van een zondebok, die de ziektes en frustraties van het gezin (of de groep) op zich krijgt geprojecteerd, geen ongewoon fenomeen. De 'rol' van zondebok komt dan vaak toe aan de zwakkere in de groep. De kern van het zondebokmechanisme is echter dat, zelfs indien deze zwakkere uiteindelijk uit de groep zou worden gestoten, het groepsmechanisme vervolgens een nieuwe zondebok zal 'aanwijzen' en wel omdat het groepsmechanisme dit feitelijk vraagt/nodig heeft om de in het systeem aanwezige spanning af te voeren. Het betreffende systeem heeft geen andere, meer volwassen mechanismen ontwikkeld om deze spanningen af te voeren. Het begrip zondebok staat hierbij dan dichter tegen de oorspronkelijke betekenis dan in het normale taalgebruik.
De filosoof René Girard heeft uitvoerig onderzoek gedaan naar het verschijnsel zondebok. Hij analyseerde de sociologische, psychologische, juridische, mythologische en religieuze betekenis van het begrip. Volgens Girard betaalt de zondebok de prijs van de wraakzucht der mensheid. Het is een oplossing die de samenleving structureert.
Zie ook[]
- Verplaatsing
ar:كبش فداء bg:Жертвен козел cs:Obětní beránek el:Αποδιοπομπαίος τράγος eo:Propeka kapro fi:Syntipukki fr:Bouc émissaire he:שעיר לעזאזל hr:Žrtveni jarac id:Kambing hitam it:Capro espiatorio ja:スケープゴート ko:스케이프고트 li:Zondebók lt:Atpirkimo ožys no:Syndebukk pl:Kozioł ofiarny pt:Bode expiatório ru:Козёл отпущения sr:Жртвени јарац sv:Syndabock tr:Günah keçisi uk:Офірний цап zh:代罪羔羊