Scheiding van kerk en staat

Van scheiding van kerk en staat is sprake wanneer de kerkelijke macht en staatkundige macht niet in dezelfde handen zijn en zij geen beslissende invloed op elkaar uitoefenen.

Scheiding van kerk en staat betekent dat de staat en de kerk ieder hun eigen zaken regelen en zich niet met elkaar bemoeien of elkaar de regels voorschrijven. Het gaat bij deze scheiding dus in de eerste plaats om het organisatorisch en bestuurlijk gescheiden houden van deze twee grootheden. De overheidsdienaren bemoeien zich niet met de kerk en de dienaren van de kerk bemoeien zich niet met de staat. Aanhangers van het secularisme beijveren zich in de regel voor deze scheiding.

De scheiding van kerk en staat betekent dus niet de scheiding van religie en politiek, al is dat een gangbare misvatting. Wel is de consequentie ervan dat de Wet het hoogste gezag heeft en religie in feite (slechts) wordt getolereerd indien en voor zover religie of uitingen van religie niet in strijd zijn met de Wet. Dit blijkt bijvoorbeeld duidelijk uit het eerste lid van artikel 6 van de Nederlandse Grondwet: Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. De godsdienstvrijheid is zodoende altijd beperkt.

In Europa hebben religie en politiek eeuwenlang dicht bij elkaar gelegen. In de Middeleeuwen konden de kerkelijke en politieke bevoegdheden door zowel kerkelijke als wereldlijke overheden worden uitgeoefend. Tot op de dag van vandaag is dit het geval in het Vaticaan. De Paus is naast geestelijk leider van de rooms-katholieke kerk ook wereldlijk leider van Vaticaanstad. In diverse landen kent men nog het beginsel van een staatsgodsdienst, waar de staat privileges aan een bepaalde kerk ter beschikking stelt en ook duidelijke bevoegdheden heeft in de kerk bijvoorbeeld bij benoeming van geestelijken.

België[]

De Belgische Grondwet kent geen artikel dat expliciet tot scheiding van kerk en staat dwingt. Maar de scheiding kan wel worden geconcludeerd door de artikelen 20, 21, 22 en 181 van de Belgische grondwet in samenhang te beschouwen. Men noemt dit stelsel ook wel een stelsel van “relatieve scheiding” of “onderlinge onafhankelijkheid”, omwille van het feit dat de Belgische overheid ondanks de principiële scheiding van kerk en staat toch instaat voor het onderhoud en de oprichting van bidhuizen en het betalen van een wedde voor bedienaren van de (erkende) erediensten (art. 181 §1). Sinds 1993 is in België grondwettelijk vastgelegd (in het art. 181 §2) dat ook de vrijzinnige gemeenschap gesubsidieerd wordt. Ook de Boeddhisten dienden een aanvraag voor erkenning en betoelaging op grond van dit artikel in, en worden sinds eind 2008 structureel gesubsidieerd onder het stelsel van de niet-confessionele levensbeschouwelijke gemeenschappen.

Nederland[]

Ie mogelijkheid om godsdienst- of ander levensbeschouwelijk onderwijs te verzorgen; de school dient hiervoor een verwarmd en verlicht lokaal ter beschikking te stellen.

Voorbeelden van de onvolledige scheiding tussen kerk en staat zijn:

Op Prinsjesdag sluit de Koningin de troonrede af met een 'bede'.
De koningin regeert volgens de aanhef van elke wet "bij de gratie Gods".
De Nederlandse 2-euromuntstukken dragen, net als vroeger de guldens en rijksdaalders, als randschrift de tekst "God zij met ons".
In veel gemeenteraden wordt de vergadering geopend en gesloten met een ambtsgebed.
Een kerkelijk huwelijk mag niet gesloten c.q. bevestigd worden voordat het burgerlijk huwelijk is gesloten. Kerkelijke bedienaren die zich hier niet aan houden zijn strafbaar.
De Zondagswet verbiedt openbare vermakelijkheden op zondag voor 13.00 uur.
De Winkeltijdenwet verbiedt openstelling van winkels op de zondag. Wel mogen gemeenteraden maximaal 12 koopzondagen per jaar instellen. Ook mogen zij een bepaald gebied aanwijzen als toeristisch gebied, waarvoor dit verbod niet geldt.
Al het overheidspersoneel is verplicht vrij op vijf christelijke feestdagen.

De SGP is tegen de scheiding van kerk en staat gekant. Deze partij heeft in haar grondbeginselen staan dat men normen en waarden uit de Christelijke bijbel wil handhaven in de samenleving.

Bestand:Commune de Paris.jpg

Frankrijk[]

Zie ook: Laïcisme

In Frankrijk wordt sinds 1905 met de wet tot séparation des Églises et de l'État de 'scheiding van kerken en van de staat' geregeld. In 1958 werd de regeling in de grondwet verankerd.

Op Franse scholen wordt strikt aan het principe vastgehouden. Religieuze afbeeldingen en kleding(stukken) zijn er taboe. In de staatsscholen wordt geen godsdienstles gegeven. In plaats van confessionele leerstof worden er vakken gegeven zoals ethiek en filosofie.

De Turkstalige wereld[]

Zie ook: Laïcisme

In Turkse landen heerst een strenge vorm van secularisme, waarbij politieke partijen op religieuze grondslag verboden zijn. Volgens de grondwetten mag een religieuze instelling geen politiek belijden. Daarnaast is ook is elke vorm van religieus onderwijs anders dan het beperkt behandelen van de grote wereldgodsdiensten verboden.

Voorbeelden in andere landen[]

In Groot-Brittannië is het staatshoofd ook hoofd van de Anglicaanse staatskerk en hebben 26 Anglicaanse bisschoppen ambtshalve zitting in het Britse parlement.

In Noorwegen is de koning hoofd van de Noorse staatskerk.

In Denemarken zit er in de regering altijd een kerkminister ten behoeve van de officiële Deense staatskerk, die bepaalde taken namens de staat uitvoert.

In Griekenland bestaat geen officiële scheiding van kerk en staat.

In de Verenigde Staten is sprake van een scheiding van kerk en staat; religie heeft daar echter een veel nadrukkelijker invloed in het publieke domein dan in Europa.

In islamitische landen, op de Turkstalige landen na, is het beeld gemengd. Er zijn landen waar religie en politiek althans officieel strak worden gescheiden zoals Egypte, maar er zijn ook landen waar de geestelijken ook de politieke macht in handen hebben (Saoedi-Arabië, Iran) en er een zogeheten islamitische wetgeving (sharia) geldt.

Misvattingen[]

De neutraliteit van dit artikel wordt betwist.
Zie de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie.

Door onbekendheid met de werkelijke betekenis wordt het begrip vaak en oneigenlijk^[bron?] gebruikt als argument om de religie weg te halen uit het publieke domein. Zo wordt in Nederland wel eens geargumenteerd dat partijen als het CDA, de ChristenUnie en de SGP geen bestaansrecht hebben in Nederland vanwege deze scheiding. Enkele Belgische journalisten^[bron?] stelden dat een kerk geen uitspraken zou mogen doen over wetten, wetsvoorstellen of politiek in het algemeen.

Dergelijke gedachten gaan uit van de idee dat de staat los moet staan van de religie. Dat is echter iets anders dan de scheiding van kerk en staat.^[bron?]

In Nederland werd de ARP als eerste politieke 'partij' opgericht om op politiek niveau de liberalen (die het katholicisme een gelijkwaardiger rol binnen het bestel wilden toebedelen) te confronteren met de 'antithese' (Abraham Kuyper). De angst voor een heropleving van het papisme (bisdommen in o.a. Haarlem en Utrecht, paus Pius IX en de Syllabus Errorum) en vermeende goddeloosheid (Marx publiceerde rond deze tijd zijn Communistisch Manifest) deed het protestantse deel der natie vermoeden dat een aanwezigheid op parlementair niveau het aangewezen middel was om de veranderingen van de Reformatie te verdedigen.

In landen waar een opstand tegen het katholicisme (Reformatie of Franse Revolutie) niet heeft gewoed, wordt dit onderscheid tussen 'scheiding kerk en staat' vs. 'scheiding religie en politiek' niet gemaakt en zou zoiets, tot op de dag van vandaag, nogal gekunsteld overkomen.^[bron?]

Zie ook[]

Externe link[]

fi:Kirkon ja valtion ero fr:Rapports entre États et religions he:הפרדת הדת מהמדינה ja:政教分離原則 pl:Rozdział państwa od kościoła zh:政教分离