De Sociëteit van Jezus, bekend als de jezuïeten, is een rooms-katholieke religieuze orde die in 1534 in Parijs werd opgericht door een groep studievrienden rond Iñigo Lopez de Loyola, beter bekend onder zijn Latijnse naam Ignatius van Loyola. Het aanvankelijke doel was hulp aan de naaste, vooral zieken.
Regimini militantis Ecclesiae
De sociëteit werd in 1540 goedgekeurd door Paus Paulus III in de bul Regimini militantis Ecclesiae (zie afbeelding). Van de rooms-katholieke orden met louter mannen is het de grootste, met ongeveer 19.000 leden waarvan ruim 13.000 priesters.
Jezuïeten vormen geen kloosterorde en leven niet noodzakelijk in kloosters. Net als veel andere orden zijn zij gehouden tot kuisheid, armoede en gehoorzaamheid. Zij onderscheiden zich van andere orden vooral door absolute gehoorzaamheid aan de paus, en vallen niet onder het gezag van een bisschop. Een pater jezuïet zet veelal achter zijn naam de afkorting 'sj'of 'S.J.' van 'Societas Jesu' (vroeger ook S.I. van 'Societas Iesu, aangezien het oude Latijn geen 'j' kent). Veel jezuïeten zijn naar de aard van hun opdracht leraar, maar zij vervullen ook andere beroepen, zoals advocaat en econoom. De jezuïetenorde wordt geleid door de generaal-overste (Praepositus generalis) van de orde. Sinds 19 januari 2008 is dit de Spanjaard Adolfo Nicolás.
Geschiedenis[]
Il Gesù, moederkerk van de Societas Jesu in Rome
De sociëteit werd opgericht ten tijde van de Contrareformatie, de beweging die de Reformatie moest tegengaan.
- 1491 - Iñigo wordt geboren in een slot in Spaans Baskenland in het adellijke milieu van Loyola. Tot zijn zevende wordt hij opgevoed door het gezin van María de Garín, de vrouw van de plaatselijke smid. Vervolgens voedt zijn zus hem verder op.
- Iñigo gaat studeren in Parijs. Hij en zijn vrienden stichten een nieuwe religieuze orde genaamd Jezuïeten. Iñigo noemt zichzelf nu Ignatius.
- 27 september 1540 - De nieuwe gemeenschap onder de naam 'Sociëteit van Jezus' wordt goedgekeurd door Paus Paulus III.
- 31 juli 1556 - Ignatius sterft. De Algemene Congregatie, na de paus het hoogste gezag in de orde, wijst in 1558 Diego Laynez aan als zijn opvolger. Bij de dood van Ignatius heeft de orde al meer dan 1000 leden. Vervolgens wordt het ledenaantal vijftien maal zo groot. De hele wereld is voor deze eerste generaties Jezuïeten missiegebied. Bezigheden van de Jezuïeten zijn onder andere het begeleiden van geestelijke oefeningen, catechese en werken als legeraalmoezenier of biechtvader.
- 1773 - Paus Clemens XIV heft via de bul of breve Dominus ac Redemptor de orde voorgoed op onder druk van de koningen van Frankrijk, Spanje en Portugal. Een aanleiding vormde onder meer de Bloedbruiloft. De vorsten Frederik II van Pruisen en Catharina II van Rusland negeerden deze opheffing echter. In enkele landen in het Verre Oosten, China en India komt de opdracht zelfs nooit aan. Hierdoor kon de sociëteit blijven bestaan in deze landen.
- 1814 - Na de Franse Revolutie wordt de Jezuïetenorde door de toenmalige paus weer hersteld. De Amsterdammer Jan Roothaan zorgt voor een sterke impuls van deze orde die toen nog maar uit 600 personen bestond.
- Na het Tweede Vaticaans Concilie kent de Jezuïetenorde een diepe crisis: tussen 1965 en 1974 verlaten 6602 Jezuïeten de orde (een zesde van het toenmalige totale aantal ordeleden). De bekendste Nederlandse uittreder is Huub Oosterhuis.
- 1974-1975 - Algemene Congregatie - Gerechtigheid wordt de nieuwe grondoriëntatie voor het werk van de Jezuïeten. Van nu af aan gaat de aandacht naar de armen en uitgestotenen.
- 1995 - 34e Algemene Congregatie - Actualiseren van enkele stichtingsteksten van de Sociëteit. Ook moest het ordesrecht aangepast worden aan het algemeen kerkelijk recht.
Oprichting[]
De oprichting van de orde der Jezuïeten is niet zonder slag of stoot verlopen. Nadat Ignatius van Loyola in zijn dertigste levensjaar gedurende zijn dienst als officier in het leger gewond was geraakt aan zijn been inspireerde vrome lectuur hem een eigen orde te stichten.
Toen Ignatius met zijn groep gelijkgestemden in 1537 op weg was naar Rome kreeg hij bij het plaatsje La Storta een visioen, waarin Christus met het kruis tot hem zei: “Ego vobis Romae propitius ero” (Ik zal jullie in Rome welgezind zijn) alsook “Ik wil dat u ons dient”. Dit visioen was voor Ignatius en zijn volgelingen aanleiding in Rome de Societas Jesu te vestigen.
De acceptatie van de orde verliep moeizaam. Ignatius werd meermaals in hechtenis genomen en verhoord door de Inquisitie. Hij kreeg ook spreekverboden en werd gesommeerd te verhuizen. In 1540 gaf Paulus III eindelijk zijn fiat.
Opdracht[]
Ignatius preekte een verregaande gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift, de geloofswaarheden en de kerkelijke hiërarchie, met name de paus. Bij wijze van boutade drukte hij zijn geloof uit in Christus, de Kerk en de Heilige Geest, in de volgende regel uit de Geestelijke Oefeningen : "We moeten geloven dat het wit dat ik zie zwart is, als de Hiërarchische Kerk dat zo definieert, omdat we geloven dat er tussen Christus onze Heer en de Kerk die Zijn Bruid is, dezelfde Geest aanwezig is, die werkzaam is en ons leidt naar de redding van onze ziel."
Ignatius en zijn vrienden wilden zich aanvankelijk louter toeleggen op de ziekenzorg van Christenen in Jeruzalem. Als dat onmogelijk zou blijken, zouden ze zich aanbieden aan de paus, wat in 1539 gebeurde.
Het motto van de sociëteit is Ad Majorem Dei Gloriam ('Tot meerdere eer van God'), dikwijls afgekort tot 'AMDG'. Het gezegde bedoelt het idee uit te drukken, dat elk werk dat niet duivels is, voor de hemel verdienstelijk is, als het met die bedoeling wordt gedaan, zelfs handelingen die normaal alledaags worden geacht, zoals het vullen van de benzinetank.
De Jezuïeten wilden werken aan hun eigen zaligheid en die van de naaste. De middelen van de eigen voortgang waren: dagelijkse meditatie, het dubbele gewetensonderzoek en tweemaal in het leven de volledige geestelijke oefening (30 dagen lang) en jaarlijks de verkorte vorm van retraite (8 tot 10 dagen).
De Jezuïeten leggen een vierde gelofte aan de paus af: zonder tegenspraak of reisgeld een missie of zending naar gelovigen en ongelovigen te doen als de Paus dit beveelt, als keurkorps van de paus. De gehoorzaamheid en de tucht zijn dus zeer streng. De generaal (hoogste leider) heeft onbeperkte administratieve en uitvoerende macht.
Kritische intellectuelen[]
Ook nadien hadden Jezuïeten het regelmatig moeilijk. Jezuïeten zijn vrijwel zonder uitzondering kritische intellectuelen, die als individu geen blad voor de mond nemen en ook op hun scholen hun leerlingen opvoeden tot kritische intellectuelen. Dat maakte de Jezuïeten in veel landen, zeker onder totalitaire regimes, ongeliefd, omdat dergelijke regimes door de veelal toonaangevende Jezuïeten vaak openlijk werden bekritiseerd. Zelfs werden de Jezuïeten, onder wie Pierre Teilhard de Chardin, in 1904 uit het toch liberale Frankrijk verbannen, omdat zij niet in de smaak vielen bij de antiklerikale regering van die dagen.
Bekende Jezuïeten[]
Op 5 november gedenken de jezuïeten al hun heilige medebroeders. Een van de voornaamste jezuïeten was Franciscus Xaverius (1506-1552), missionaris in Azië, van wie gezegd wordt dat hij meer mensen tot het katholicisme heeft bekeerd dan Paulus.
Andere bekende jezuïeten zijn :
- Petrus Faber (Pierre Favre of Lefevre)(1506-1546)
- Franciscus Borgia (1510-1572)
- Petrus Canisius (1521-1597) bekendste Nederlandse Jezuïet
- Robertus Bellarminus (1542-1621)
- Matteo Ricci (1552-1610) missionaris aan het keizerlijk hof in China
- Aloysius Gonzaga
- Bernardus Bauhusius (1576 - 1619)
- Petrus Claver (1580-1654)
- Gregorius van St-Vincent (1584-1667)
- Andreas Bobola (1591-1657)
- Jan Berchmans (1599-1621) (heilig verklaard in 1888)
- Baltasar Gracián (1601-1658)
- Ferdinand Verbiest (1623-1688), missionaris in China met grote verdiensten voor de sterrenkunde
- Philippe Couplet (1623-1693), missionaris in China en eerste vertaler van Chinees literair werk
- Claude de la Colombière (1641-1682) (heilig verklaard in 1992)
- François Xavier d' Entrecolles (1664-1741), beschreef de productie van porselein in China
- Ippolito Desideri ( 1684-1733), de eerste Europese tibetoloog.
- Lodewijk Vincent Donche (1769-1857), stichter van de Zusters der Christelijke Scholen van Vorselaar
- Pierre-Jean De Smet (1801-1873) die als missionaris naar Missouri getrokken is
- Leonardus Lessius (1554-1623), theoloog en economist
- Rupert Mayer (1876-1945)
- Miguel Agustín Pro Juárez (1891-1927), geëxecuteerd in Mexico
- Karl Rahner (1904-1984) theoloog
- Robert Regout (1869-1942) hoogleraar (Nijmegen), omgekomen in Dachau
- Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955) paleontoloog, mysticus
- Oswald von Nell-Breuning (1890-1991), voorman katholieke sociale leer
- Henri de Lubac (1896-1991), theoloog, door Rome veroordeeld en kardinaal gemaakt
- Petrus Josephus Zoetmulder (1906-1995) die als missionaris vertrokken was naar Java
- Karel Van Isacker (1913 - )
- Joop Beek (1917-1983), voornaamste adviseur van president Soeharto van Indonesië
- Jan van Kilsdonk (1917-2008)
- André Vandenbunder (1918-2002)
- Luc Versteylen (1927 - )
- Etienne Vermeersch (1934 - ), jezuïet tussen 1953 en 1958, nu fundamenteel atheïst
- Raymund Schwager (1935-2004)
 Zie ook: Lijst van heilige en zalige jezuïeten |
Alle generaal-oversten van de Societas Jesu (met vermelding van ambtsduur)[]
- 1541–1556 Ignatius van Loyola
- 1558–1565 Diego Laínez
- 1565–1572 Franciscus Borgia
- 1573–1580 Everard Mercurian
- 1581–1615 Claudio Aquaviva
- 1615–1645 Mutio Vitelleschi
- 1646–1649 Vincenzo Carafa
- 1649–1651 Francisco Piccolomini
- 1652–1652 Luigi Gottifredi
- 1652–1664 Goswin Nickel
- 1664–1681 Gian Paolo Oliva
- 1682–1686 Charles de Noyelle
- 1687–1705 Thyrsus González
- 1706–1730 Michelangelo Tamburini
- 1730–1750 Franz Retz
- 1751–1755 Ignazio Visconti
- 1755–1757 Luigi Centurioni
- 1758–1775 Lorenzo Ricci
- 1814–1820 Tadeusz Brzozowski
- 1820–1829 Aloisius Fortis
- 1829–1853 Jan Roothaan
- 1853–1887 Peter Jan Beckx
- 1887–1892 Anton Anderledy
- 1892–1901 Louis Martin
- 1906–1914 Franz Xaver Wernz
- 1915–1942 Wladimir Ledóchowski
- 1946–1964 Jean Baptiste Janssens
- 1965–1983 Pedro Arrupe
- 1983–2008 Peter-Hans Kolvenbach
- 2008– Adolfo Nicolás
Tussen 1775 en 1814 was de Jezuïetenorde verboden.
Opleiding[]
Plaatsen waar Nederlandse Jezuïeten priesterstudenten opleidden waren: Mariëndaal (noviciaat) in het Noord-Brabantse plaatsje Velp, het Berchmanianum (filosofie) in Nijmegen, thans in gebruik als verpleeghuis voor religieuzen, en het Canisianum (theologie) in Maastricht, thans in gebruik bij de Universiteit Maastricht.
Het noviciaat voor NSJ-ers van de West-Europese 'assistancy' wordt nu gemeenschappelijk gevolgd in de Engelse stad Birmingham. Voor een lijst van deelnemende landen, zie [1].
Onderwijs[]
Vlaanderen telt zeven colleges die door de jezuïeten werden gesticht:
Jezuïetencollege in Shkodër
- Sint-Jozefscollege te Aalst (www.sjcaalst.be)
- Onze-Lieve-Vrouwecollege te Antwerpen
- Xaveriuscollege te Borgerhout
- Sint-Jan Berchmanscollege te Brussel
- Jan van Ruusbroeckollege te Brussel
- Sint-Barbaracollege te Gent
- Sint-Jozefcollege te Turnhout
De zeven Vlaamse jezuïetencolleges worden in naam van de Provinciaal-Overste van de jezuïeten begeleid door de Cebeco (Centraal Beleid van de Colleges) die het Ignatiaanse opvoedingsproject in deze colleges bevordert. Cebeco organiseert daarvoor vorming voor personeelsleden en beheerders, een pedagogische begeleidingsdienst, uitwisselingen tussen de colleges en netwerkvorming. Het vertegenwoordigt de jezuïetencolleges in het Vlaams Secretariaat voor het Katholiek Onderwijs (VSKO) en de bisdommen.
Door de Jezuïeten gestichte Franstalige colleges in België:
- Sacré-Coeur college te Charleroi
- Saint-Paul college, nu onderdeel van het Godinne-Burnot college te Godinne (Yvoir)
- Saint-Michel college te Etterbeek (Brussel)
- Saint-Benoît Saint-Servais college te Luik
- Saint-François-Xavier college te Verviers
- Notre-Dame de la Paix college te Erpent (Namen)
- Gramme instituut te Luik
Door de Jezuïeten gestichte colleges in Nederland, ook bekend onder het acroniem WIMACS:
- St.-Willibrorduscollege Katwijk-De Breul te Zeist
- St.-Ignatiuscollege (St. Ignatiusgymnasium) te Amsterdam
- Sint Maartenscollege te Groningen
- Aloysius College te Den Haag
- Canisiuscollege te Nijmegen
- St.-Stanislascollege te Delft
In de jaren 1980 en 1990 is het bestuur van alle 6 voormalige Nederlandse jezuïetencolleges overgedragen aan lokale besturen. In de daarop volgende jaren zijn deze colleges door fusies met andere scholen van hun Ignatiaanse wortels losgeraakt, met uitzondering van het Stanislascollege te Delft, dat verbonden blijft met het netwerk van jezuïetenscholen in Europa dat werkt met de Ignatiaanse pedagogiek. In 2009 heeft de laatste jezuïet afscheid genomen van het Stanislascollege. Wel wordt het zogenaamde Patershuis op het schoolterrein nog door jezuïeten bewoond.
Door de Jezuïeten gestichte universiteiten in België:
- Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius Antwerpen (UFSIA) wat nu deel uitmaakt van de Universiteit Antwerpen
- Universitaire faculteiten Notre-Dame de la Paix te Namen
In Rome staat het Pauselijk Bijbel Instituut, een instelling van de Heilige Stoel, onder auspiciën van de Jezuïeten.
Bibliografie[]
- (fr) Guillermou, A., Les Jésuites, Que sais-je ?, 1961 (1e editie), 1992(5e editie)
Externe links[]
- www.sjweb.info Website van de Jezuïeten (wereldwijd)
- www.jezuieten.org/index.html Website van de Jezuïeten (in Nederland en Vlaanderen)
|
Voor meer mediabestanden zie de categorie Society of Jesus van Wikimedia Commons. |
als:Jesuiten an:Companyía de Chesús ar:يسوعيون bcl:Heswita be:Езуіты be-x-old:Езуіты bg:Общество на Исус bpy:জেসুইটাস bs:Isusovci ca:Companyia de Jesús cs:Tovaryšstvo Ježíšovo cv:Иезуитсем cy:Cymdeithas yr Iesu da:Jesuiterordenen el:Αδελφότητα του Ιησού eo:Jezuitoj et:Jesuiidid eu:Jesusen Konpainia fa:انجمن عیسی fi:Jesuiitat fr:Compagnie de Jésus fy:Jezuïten gd:Comann Iosaid gl:Compañía de Xesús he:ישועים hr:Isusovci ht:Jezwit hu:Jezsuiták hy:Ճիզվիտ id:Yesuit it:Compagnia di Gesù ja:イエズス会 jv:Yesuit ka:იეზუიტთა ორდენი ko:예수회 la:Societas Iesu li:Jezuïet lt:Jėzuitai lv:Jezuīti mk:Исусовци ms:Persatuan Jesus no:Jesuittordenen oc:Companhiá de Jèsus pl:Jezuici pt:Companhia de Jesus ro:Ordinul iezuit ru:Иезуиты sc:Gesuitas scn:Gesuiti sh:Isusovci simple:Society of Jesus sk:Spoločnosť Ježišova sl:Družba Jezusova sr:Језуити sv:Jesuitorden sw:Shirika la Yesu th:ลัทธิเยซูอิด tl:Kapisanan ni Hesus tr:Cizvitler uk:Товариство Ісуса vi:Dòng Tên wa:Ôre des Djezwites zh:耶稣会 zh-min-nan:Iâ-so͘-hoē zh-yue:耶穌會