Allerheiligst Hart van Jezus.
De devotie tot het Heilig of Allerheiligst Hart van Jezus is een uitdrukking voor een specifieke spiritualiteit, zoals deze in de Rooms-katholieke Kerk vorm krijgt. De verering van Jezus Christus krijgt vorm vanuit de liefde en barmhartigheid, die worden gesymboliseerd door Jezus' Hart. Een passage uit het Evangelie volgens Johannes, waar Jezus' zijde door een lans doorboord werd, waaruit bloed en water stroomden, speelt in deze mystieke vroomheid een grote rol. Daarbij is het hart van de Gekruisigde doorboord en bron van de sacramenten en van de Kerk.
Het Hart van Jezus wordt in de kunst gewoonlijk afgebeeld als een geopende borstkas met daarin een bloedrood hart met een vlam. Het hart staat voor de persoon van Christus' Leven en Lijden, terwijl de vlam de Liefde en Barmhartigheid representeert. De devotieprentjes zijn een niet altijd als kunstzinnig ervaren weergave, voor velen zijn de afbeeldingen eerder kitsch. Een afbeelding, bedoeld als metafoor, wordt niet altijd als metafoor begrepen. De lagere esthetische kwaliteit van afbeeldingen trekt dan wel meer de aandacht dan de metafoor.
Ontstaan[]
De wortels van de devotie vindt zijn eerste sporen in het Nieuwe Testament. Johannes verhaalt van Jezus' zijde, die door een lans doorboord werd. Lezing van de Schrift, meditaties en overpeinzingen maakten het doorboorde Heilig Hart daarmee tot onderwerp van mystieke ervaring. Deze ervaringen zouden in de late Middeleeuwen in een aantal mystici een hoogtepunt bereiken om daarna vanaf de zeventiende eeuw langzaam tot een openbare collectieve cultus uit te groeien.
Middeleeuwen[]
De mystica Mechthild van Maagdenburg schrijft over stromen van licht, die uit Jezus en zijn Hart komen. Gertrudis van Helfta beschrijft in haar Legatus divinae pietatis eveneens visioenen over het Hart van barmhartigheid. Deze en andere mystici beschrijven verschillende ervaringen, die zich deels concentreren op het Heilig Hart. Hier blijft de verering echter uitsluitend innerlijk en persoonlijk.
Zeventiende Eeuw[]
Tussen 1673 en 1675 had Margaretha-Maria Alacoque verschillende visioenen over het Heilig Hart. De latere devotie heeft zij wezenlijk beïnvloed, zij het dat het klimaat aan het eind van de 17e eeuw daaraan eveneens een bijdrage leverde. De humanist Justus Lipsius (1547-1606) schreef over het hart als centrum van de menselijke persoonlijkheid, de theoloog en wiskundige Pascal (1623-1662) heeft het over een "Theologie van het Hart", waarin de Godskennis tot uiting zou komen en de Engelse koninklijke lijfarts William Harvey (1578-1657) beschrijft de rol van het hart in de bloedsomloop. Natuurwetenschappelijke ontdekking gaat hier samen met een theologisch perspectief. In het opkomende rationele denken van de 17e eeuw is de verering van het Heilig Hart bovendien ook een antwoord, waarin affectie en emotie aandacht krijgen. Om deze reden hebben de Jezuïeten (vooral Alacoques leidsman Claude de la Colombière) de verering gezien als een middel ten behoeve van de late contrareformatie en ook tegen rationalistische dwalingen, zoals het Jansenisme. Door het uitgevaardigde verbod tegen de Jezuïeten aan het eind van de 18e eeuw, kwam de verbreiding van de cultus tijdelijk tot stilstand.
Verbreiding[]
Na 1800[]
Hoezeer de verering in het 18e eeuwse Frankrijk verbreid was, blijkt uit het feit, dat het Hart van Jezus enige tijd als symbool voor de Franse anti-revolutionairen (veelal arme boeren, kleine adel en eenvoudige burgers) werd gebruikt. Een familie die tijdens de bloedige Franse Revolutie Heilig-Hart-afbeeldingen uitdeelde, kwam onder de guillotine. Pas in de loop van de 19e eeuw werd de verering ook duidelijker zichtbaar buiten Frankrijk. In Duitsland werd het ingezet als katholieke uiting tijdens de Kulturkampf, in Nederland werd het eveneens een banier van de zich emanciperende katholieken. In alle gevallen lijkt de verering juist daar om zich te grijpen, waar de positie van de Rooms-Katholieke Kerk, of in elk geval de Rooms-Katholieken, in het gedrang is. In de tweede helft van de 19e eeuw schoten parochiële broederschappen uit de grond, zoals de "Erewacht van het Goddelijk Hart van Jezus", waarbij de leden als lijfwachten van Jezus werden begrepen. Daartoe behoorde ook het gebedsapostolaat, waarin men "staat voor de zaak van Christus".
Eeuwwende 1900[]
Aan het eind van de 19e en begin van de 20e eeuw kreeg de Heilig Hart-verering nieuwe impulsen, niet alleen door hernieuwde belangstelling van verschillende pausen. De opkomende industrialisering zorgde voor een proletarisering van de voorheen vrijwel automatisch katholieke plattelandsbevolking. De democratie met algemeen kiesrecht deed zijn intrede. De overheid en samenleving waren seculier geworden. Vakbonden werden opgericht, onderwijs en sociale kwesties kwamen op. Naast de ontwikkeling van de katholieke sociale leer (de encyclieken Rerum Novarum in 1891 en Quadragesimo Anno in 1931) trad een nieuwe generatie zielzorgers (in Nederland Alfons Ariëns en Henri Poels, in Duitsland Oswald von Nell-Breuning en in Frankrijk Leo Dehon en Paul Antoine Naudet) naar buiten. Voor hen zou de Heilig Hart-verering persoonlijke vroomheid met sociale actie in het teken van naastenliefde moeten stimuleren. Zo werden bijvoorbeeld in deze periode in de Nederlandse provincie Limburg meer dan honderd Heilig-Hart-beelden op pleinen en straten in woonwijken geplaatst en tientallen parochie-broederschappen gesticht met het doel de Heilig Hart-verering te verdiepen.
Tegenwoordig[]
De devotie tot het Heilig Hart van Jezus is in de Katholieke Kerk nog steeds wijd verspreid, hoewel er een verschil is tussen vergevorderd seculariserende samenlevingen en samenlevingen waar het christendom een grote(re) publieke factor is. Behalve het hoogfeest van het Allerheiligste Hart van Jezus wordt doorgaans elke eerste vrijdag van de maand aan het Heilig Hart van Jezus toegewijd en verbonden met een sacramentsuitstelling. Aan de devotie is de belofte verbonden, dat wie op negen achtereenvolgende eerste vrijdagen (van de maand) de H. Mis bijwoont, biecht en in de Mis communiceert, geen plotselinge en onvoorziene dood zal sterven en in zijn sterfuur gesterkt zal worden door Gods bijzondere bijstand en de Laatste Sacramenten.
Waardering, Betekenis en Inspiratie[]
Standbeeld van Jezus op het Begijnhof in Amsterdam.
Waardering door de Hiërarchie[]
Hoewel Margaretha-Maria Alacoque reeds in 1675 een feestdag ter ere van het Heilig Hart verlangt, wordt een eerste Heilig-Hart-liturgie pas in 1765 door Clemens XII toegestaan (voor wat betreft Polen). Paus Pius VI wijdde in zijn encycliek Auctorem Fidei, waarin hij het Jansenisme en allerhande ongeoorloofde politieke en liturgische vernieuwingen veroordeelde, een positieve passage aan de Heilig-hart-devotie. Officiële goedkeuring van de Heilig Hart-verering werd in 1854 door Paus Pius IX verleend, de derde vrijdag na Pinksteren werd tot Hoogfeest van het Heilig Hart. In 1873 werd door Pius IX vastgelegd dat voortaan de maand juni de Hart-van-Jezus-maand zou zijn. Pauselijke Hart-van-Jezus-aflaten werden gepropageerd en Pius IX sloot zijn encycliek Quanta Cura af met een beroep op het Heilig Hart. In 1899 verscheen vervolgens de encycliek Annum Sanctum van Paus Leo XIII, waarin hij de wereld toewijdt aan het Hart van Jezus, dat "gelukbrengend en goddelijk teken" is. Paus Pius XII schreef in 1956 zijn encycliek Haurietis Aquas in Gaudio over het Heilig Hart en de betekenis ervan voor de moderne wereld.
Betekenis[]
Volgens enkele sociologen zou de devotie gelegenheid gegeven hebben het priesterschap verder te sacraliseren en zo klerikale standpunten, zoals deze door integralisten en ultramontanen aan het eind van de 19e eeuw werden voorgestaan, te ondersteunen. Het zou de katholieke bevolking homogeniseren (bijvoorbeeld in de tijd van de Kulturkampf) en daarnaast vooral uitdrukking zijn van een anti-rationele mentaliteit. Het Hart van Jezus figureerde als een Ark, Burcht of Veilige Haven, een toevluchtsoord voor de gelovige uit de anti-religieuze buitenwereld. Het Heilig Hart werd bovendien inspiratiebron voor de bekering van de niet-Katholieken. Rond het Heilig Hart ontstonden de gebeden na de Stille Mis waarin om ontferming gesmeekt werd, en aan het "Zoet Hart van Jezus" de bekering van de dwalende broeders (protestanten en orthodoxen) gevraagd werd.
Tegenwoordig is er bij sommigen meer oog voor het feit dat de Heilig-Hart-verering uit de 19e en begin 20e eeuw vooruitloopt op een aantal ontwikkelingen, die later meer zouden worden erkend. De grotere betrokkenheid van leken is daarvan wellicht een van de belangrijkste. De beweging van de Katholieke Actie, zoals deze door Paus Pius XI gestimuleerd, is hiervan een bekend voorbeeld: het politieke domein, in de moderne tijd van het liberale politieke bestel, werd steeds meer aan persoonlijk geëngageerde leken-gelovigen overgelaten. De verbinding van persoonlijke devotie met de strijd tegen sociale onrechtvaardigheid, structureel onrecht en uitbuiting van mens en natuur is eveneens een vrucht van dezelfde ontwikkeling als de Heilig-Hart-verering. Daarbij blijft de Heilig Hart-verering uitermate individueel gericht en heeft als zodanig primair de mystieke, geestelijke gemeenschap tot doel.
Inspiratie[]
De spiritualiteit van het Heilig Hart bood inspiratie aan tal van personen uit de Katholieke Kerk door de eeuwen heen. Behalve personen zijn ook vele congregaties en religieuze orden erdoor geïnspireerd.
Personen[]
Jean Eudes rond 1673.
Maria van Goddelijk Hart, gravin Dröste zü Vichering.
- Margaretha-Maria Alacoque (1647–1690)
- Maria van Goddelijk Hart (1863–1899)
- Henriette Aymer de la Chevalerie (1767–1834)
- Viktor Braun (1825–1882)
- Jules Chevalier (1824–1907)
- Claude de la Colombière (1641–1682)
- Pierre Coudrin (1768–1837)
- Leo Dehon (1843–1925)
- Jean Eudes (1601–1680)
- Charles de Foucauld (1858–1916)
- Gertrudis van Helfta (1256–1302)
- Mechthild van Maagdenburg (1208/1210–1282)
- Heinrich Seuse (1295–1366)
- Madeleine-Sophie Barat (1779–1865)
Congregaties[]
- Missionarissen van het Heilig Hart (Latijn: Missionarii Sacratissimi Cordis, afgekort M.S.C.)
- Dochters van Onze Lieve Vrouw van het Heilig Hart (Latijn: Filia Dominae Nostrae a Sacro Corde, afgekort F.D.N.S.C.).
- Missionarissen van de Heilige Harten van Jezus en Maria (Latijn: Congregatio Missionariorum a Sanctissimis Cordibus Jesu et Mariae, sacroniem SS.CC.)
- Missionarissen Zonen van het Allerheiligste Hart van Jezus (Latijn: Congregatio Missionariorum Filiorum Sanctissimi Cordis Jesu, sacroniem M.F.S.C.)
- Priestercongregatie van het Heilig Hart van Jezus (Latijn: Congregatio Sacerdotum a Corde Jesu, sacroniem S.C.J.)
- Associatie van gemeenschappen van Charles de Foucauld omvat verschillende congregaties en gemeenschappen
- Sociëteit van het Heilig Hart (R.S.C.J.)
Standbeelden[]
- Melle in België: Dorpsplein, rechtover de Sint-Martinuskerk
Kerkgebouwen[]
Nationale Basiliek van het Heilig Hart in Koekelberg (gebouwd 1909-1951)
- Aalst: Parochiekerk van het Heilig Hart, gelegen Heilig Hartlaan bouwjaar 1928 - 1930
- Amsterdam: Parochiekerk van het Allerheiligst Hart van Jezus, alias de Vondelkerk
- Brugge: Heilig-Hartkerk (Brugge), voormalige jezuïetenkerk
- Eindhoven: Heilig Hartkerk / Paterskerk
- Helmond: Heilig-Hartkerk (Helmond)
- Hoboken: Heilig-Hartkerk (Hoboken)
- Koekelberg (Brussel): Nationale Basiliek van het Heilig Hart, Pausbezoek Johannes Paulus II op zondag 12 mei 1985
- Luik-Cointe: Heilig Hartkerk, onderdeel van het Monument voor de intergeallieerden
- Maastricht: Heilig Hart van Jezuskerk (Koepelkerk)
- Paray-le-Monial (Frankrijk): Heilig-Hartbasiliek
- Parijs: Basilique du Sacré-Coeur
- Sittard: Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart
- Tilburg: Heilig-Hartkerk (Tilburg)
- Venlo: Heilig-Hartkerk (Venlo)
Zie ook[]
|
Meer mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Heilig-Hart-verering op Wikimedia Commons. |
- De Portugese Orde van Sint Jacob van het Zwaard, alle Portugese Ridderorden werden met het Heilig Hart versierd verleend.
Externe link[]
- In Christo, bestemd voor het geluk in Jezus Website met gebeden, teksten en devoties van heiligen en mystici, toegewijd aan het Heilig Hart van Jezus.
cs:Nejsvětější Srdce Ježíšovo fr:Sacré-Cœur hr:Srce Isusovo id:Hati Kudus Yesus it:Sacro Cuore di Gesù ja:聖心 pl:Serce Jezusa pt:Sagrado Coração de Jesus ru:Праздник Святейшего Сердца Иисуса simple:Sacred Heart sl:Srce Jezusovo sv:Jesu heliga hjärta zh:耶穌聖心